Konflikty w szkołach wśród uczniów – perspektywa nauczyciela, rady pedagogicznej i dyrektora

Wprowadzenie

Szkoła to miejsce nie tylko nauki, lecz także intensywnego rozwoju społecznego młodych ludzi. Współcześnie pełni ona rolę środowiska, w którym uczniowie uczą się współpracy, rozwiązywania problemów i wchodzenia w relacje z rówieśnikami. Jednocześnie, jak każda grupa społeczna, szkoła stanowi arenę potencjalnych konfliktów. Mogą one dotyczyć błahych sporów o miejsce w ławce, ale też przybierać formę przemocy słownej, cyberprzemocy czy długotrwałych animozji w klasie.

W niniejszym artykule przyjrzymy się konfliktom wśród uczniów, analizując je z trzech perspektyw: nauczyciela (bezpośredniego wychowawcy lub przedmiotowca), rady pedagogicznej (ciała współdecydującego o polityce wychowawczej szkoły) oraz dyrektora (osoby zarządzającej placówką i odpowiedzialnej za bezpieczeństwo oraz jakość kształcenia). Przedstawimy najczęstsze przyczyny konfliktów, ich skutki oraz strategie zapobiegania i rozwiązywania.

1. Specyfika konfliktów wśród uczniów

1.1. Różnorodność przyczyn i form konfliktu

Wśród uczniów konflikty mogą przybierać różne formy: od drobnych nieporozumień po długotrwałą, głęboką niechęć. Przyczyny bywają związane z:

• Rywalizacją o popularność w klasie,
• Różnicami w wartościach i wzorcach zachowań wyniesionych z domu,
• Poczuciem niesprawiedliwego traktowania (np. przy ocenianiu),
• Trudnościami emocjonalnymi, które uczniowie wyładowują na rówieśnikach.

1.2. Dynamiczny kontekst rozwojowy

Okres szkolny – zwłaszcza nastoletni – to czas burzliwych przemian psychicznych i społecznych. Konflikty mogą być więc wyrazem potrzeby zaznaczenia swojej tożsamości lub próbą wypracowania pozycji w grupie rówieśniczej. Rola szkoły polega na tym, by konflikt nie prowadził do eskalacji przemocy, lecz stał się okazją do nauki komunikacji i współpracy.

1.3. Zmiana charakteru konfliktów w dobie cyfryzacji

Współcześnie konflikty między uczniami przenoszą się także do przestrzeni internetowej: media społecznościowe, komunikatory, gry online. Pojawiają się nowe formy konfliktu, np. cyberprzemoc, hejt, publikowanie kompromitujących materiałów o koledze. To stanowi wyzwanie dla szkoły, która często nie ma jasno ustalonych procedur reagowania na spory w sieci.

2. Perspektywa nauczyciela

2.1. Rola nauczyciela w rozpoznawaniu konfliktu

Nauczyciel, szczególnie wychowawca, jest najbliżej uczniów – zna dynamikę klasy, obserwuje relacje między rówieśnikami na co dzień. Nauczyciel powinien:

• Zwracać uwagę na zmiany w zachowaniu uczniów, sygnalizujące napięcia (wycofanie, agresja słowna, cisza na lekcjach).
• Rozmawiać z poszczególnymi osobami lub niewielkimi grupami, by poznać źródło sporu.
• Reagować szybko na pierwsze oznaki przemocy czy wykluczenia, zanim konflikt się rozwinie.

2.2. Metody pracy wychowawczej a rozwiązywanie konfliktów

• Lekcje wychowawcze: To dobry moment, by omawiać zasady współpracy, techniki komunikacji, asertywność. Można przeprowadzać ćwiczenia integrujące i wzmacniające więzi w klasie (tzw. team-building).
• Mediacja rówieśnicza: Wspieranie uczniów w samodzielnym rozwiązywaniu sporów, pod okiem nauczyciela jako moderatora. Uczy to odpowiedzialności i współpracy.
• Indywidualne rozmowy: Kiedy konflikt dotyka konkretnej pary lub grupki uczniów, nauczyciel może pełnić rolę „doradcy” i wspólnie z nimi wypracować satysfakcjonujące rozwiązanie.

2.3. Trudności nauczyciela w zarządzaniu konfliktem

Nauczyciel często ma ograniczony czas (zajęcia trwają po 45 minut, a program jest przeładowany). W efekcie spory niekiedy są bagatelizowane lub odkładane „na później”. Dodatkowo jeden nauczyciel może mieć kilkaset uczniów (jako przedmiotowiec), co utrudnia dogłębne poznanie relacji. Rola wychowawcy bywa wyczerpująca psychicznie, zwłaszcza gdy konflikt jest wieloaspektowy i silnie nacechowany emocjami.

3. Perspektywa rady pedagogicznej

3.1. Rada pedagogiczna jako organ współdecydujący

Rada pedagogiczna tworzy wewnętrzną politykę szkoły dotyczącą wychowania, prewencji i reagowania na zachowania agresywne. Ustala szkolny program wychowawczo-profilaktyczny, który powinien uwzględniać sposoby rozwiązywania konfliktów w klasie czy między klasami.

3.2. Tworzenie spójnych procedur postępowania

Jednym z zadań rady pedagogicznej jest opracowanie spójnych i znanych wszystkim procedur:

• Co robić, gdy pojawia się sygnał o konflikcie (np. zgłoszenie ucznia lub rodzica)?
• Kto odpowiada za przeprowadzenie rozmów mediacyjnych, a kto za kontakt z rodzicami?
• Kiedy można nałożyć kary lub zastosować środki dyscyplinarne?

Dzięki ujednoliceniu postępowania unika się chaosu i subiektywnego podejścia pojedynczych nauczycieli.

3.3. Programy profilaktyczne i współpraca z instytucjami

Rada pedagogiczna może inicjować szkolenia dla nauczycieli z zakresu rozwiązywania konfliktów i komunikacji z trudną młodzieżą. Wsparciem są też zewnętrzne instytucje (poradnie psychologiczno-pedagogiczne, ośrodki mediacji). Współpraca pozwala oferować uczniom i rodzicom dodatkowe formy pomocy, np. warsztaty mediacji rówieśniczej, konsultacje ze szkolnym psychologiem.

4. Perspektywa dyrektora szkoły

4.1. Dyrektor jako odpowiedzialny za bezpieczeństwo i wizerunek placówki

Dyrektor szkoły stoi na szczycie struktury, odpowiadając prawnie i administracyjnie za proces wychowawczy i dydaktyczny. Konflikty uczniowskie, szczególnie te nagłośnione (np. w mediach), mogą rzutować na wizerunek szkoły w lokalnej społeczności. Dlatego dyrektor:

• Monitoruje skalę problemu (ilość zgłaszanych przypadków przemocy, skargi rodziców),
• Rozmawia z wychowawcami oraz radą pedagogiczną w celu ustalenia wspólnej strategii,
• Kontaktuje się z rodzicami w trudnych sytuacjach, nieraz pełniąc rolę arbitra.

4.2. Kreowanie polityki antymobbingowej i antyprzemocowej

Dyrektor może wprowadzać regulacje, np. kontrakt z uczniami, który jasno opisuje, czego się od nich oczekuje w zakresie norm zachowania (np. zero tolerancji dla mowy nienawiści, cyberprzemocy). Ważne jest też, by dyrektor dbał o wzmocnienie autorytetu tych procedur, np. nagradzając klasy, które wykazują się szczególną współpracą, a jednocześnie stanowczo reagując na przypadki łamania ustaleń.

4.3. Współpraca z rodzicami i instytucjami zewnętrznymi

W skomplikowanych konfliktach (przemoc fizyczna, uporczywe prześladowanie) dyrektor może wezwać rodziców i doprowadzić do wspólnej rozmowy. Jeśli sprawa jest poważna, możliwa jest interwencja kuratora sądowego, policji czy poradni specjalistycznych. Odpowiedzialność dyrektora polega więc na koordynowaniu działań i dbaniu, by szkoła nie lekceważyła sytuacji zagrażających bezpieczeństwu uczniów.

5. Typowe rodzaje konfliktów wśród uczniów i sposoby rozwiązywania

5.1. Konflikt wynikający z rywalizacji (np. o oceny, popularność)

• Rozpoznanie: Uczniowie mogą publicznie kłócić się, podkładać sobie „kłody”, obmawiać się w mediach społecznościowych.
• Reakcja nauczyciela: Omówienie problemu na godzinie wychowawczej, uświadomienie uczniom, że zdrowa rywalizacja nie musi prowadzić do agresji.
• Wsparcie psychologa szkolnego: Praca nad poczuciem własnej wartości, redukcją presji „wyścigu szczurów”.

5.2. Konflikt na tle społecznym (np. dyskryminacja, wykluczenie)

• Rozpoznanie: Jeden z uczniów staje się „kozłem ofiarnym”, grupa stygmatyzuje go z powodu ubioru, przekonań religijnych, orientacji seksualnej.
• Reakcja rady pedagogicznej: Wdrożenie programów edukacyjnych o tolerancji, warsztaty antydyskryminacyjne, rozmowy z liderami klasy, którzy mogą wpływać na resztę rówieśników.
• Rola dyrektora: Stanowcze komunikowanie, że szkoła nie akceptuje mowy nienawiści i aktów wykluczenia, wspieranie ofiary w uzyskaniu pomocy psychologicznej.

5.3. Konflikt z użyciem agresji i przemocy fizycznej

• Rozpoznanie: Zgłoszenia od świadków lub obserwacja skutków (siniaki, zniszczone przedmioty), czasem nagrania wideo w sieci.
• Postępowanie zgodnie z procedurami: Wezwanie rodziców, notatka służbowa, ew. kontakt z policją w cięższych przypadkach.
• Wsparcie wychowawcze: Praca z agresorem i ofiarą, próba naprawy relacji (o ile strony są gotowe), mediacje. Czasem jednak zachowanie ucznia-agresora wymaga ograniczeń (klasyczna kara dyscyplinarna, przeniesienie do innej szkoły).

5.4. Cyberprzemoc i konflikty w sieci

• Rozpoznanie: Doniesienia o obraźliwych komentarzach w mediach społecznościowych, fejkach, publikacji kompromitujących zdjęć.
• Rola nauczyciela: Wyjaśnianie konsekwencji cyberprzemocy, włączanie tematyki odpowiedzialności cyfrowej w lekcje wychowawcze.
• Stanowcza reakcja dyrektora: Szczególnie gdy naruszane jest prawo (groźby, publikacja danych osobowych). Możliwe kroki: kontakt z administratorami serwisu, policją, informowanie rodziców.

6. Dobre praktyki w zapobieganiu konfliktom uczniowskim

6.1. Edukacja społeczno-emocjonalna

Wielu ekspertów (Goleman, 1998; Robbins, Judge, 2014) podkreśla znaczenie rozwoju kompetencji miękkich wśród uczniów. Szkoła może:

• Wprowadzać zajęcia z komunikacji interpersonalnej (np. jak wyrażać krytykę, jak radzić sobie z emocjami).
• Zachęcać do pracy w grupach projektowych, gdzie uczniowie uczą się negocjacji i kompromisu.
• Organizować warsztaty psychoedukacyjne prowadzone przez psychologów, trenerów komunikacji.

6.2. Kultura dialogu i mediacji

Budowanie kultury, w której spory rozwiązuje się drogą rozmowy i szukania wspólnych rozwiązań, a nie siłą. Dobre praktyki to:

• Mediacja rówieśnicza: Specjalnie przeszkoleni uczniowie-mediatorzy pomagają w rozwiązywaniu drobniejszych konfliktów.
• Klasyczny model mediacji (z udziałem nauczyciela lub pedagoga szkolnego) przy poważniejszych sporach.
• Kontrakt klasowy: Zbiór zasad ustalonych przez samych uczniów (np. nie obrażamy się, rozmawiamy o problemach otwarcie).

6.3. Zaangażowanie rodziców

Rodzice odgrywają istotną rolę w zapobieganiu eskalacji konfliktów. Współpraca szkoły z rodzicami:

• Spotkania wychowawcy z rodzicami w sprawie atmosfery w klasie, wymiana informacji.
• Prelekcje dla rodziców (np. o cyberbezpieczeństwie, radzeniu sobie z trudnymi emocjami dziecka).
• Zasada wspólnego frontu: Jeśli rodzic ma pełny obraz sytuacji, może wesprzeć swoje dziecko w rozwiązywaniu konfliktu w spójny z nauczycielem sposób, unikając krytyki szkoły przy dziecku.

7. Przykładowe studia przypadków (case studies)

7.1. Konflikt o lidera grupy w klasie VII

W klasie siódmej pojawiły się dwie silne osobowości rywalizujące o „przywództwo” w zespole. Uczniowie zaczęli dzielić się na dwa „obozy”, rosnąca wrogość przerodziła się w nękanie słowne w mediach społecznościowych.

• Działania nauczyciela: Rozmowa z obiema stronami, próba mediacji rówieśniczej w obecności psychologa.
• Wsparcie rady pedagogicznej: Wprowadzenie warsztatów rozwojowych dla całej klasy, by pokazać siłę współpracy.
• Rola dyrektora: Spotkanie z rodzicami najbardziej zaangażowanych uczniów, wypracowanie wspólnych zasad komunikacji online. W efekcie konflikt został złagodzony, a liderzy klasy zaczęli współpracować przy organizacji szkolnego wydarzenia.

7.2. Cyberprzemoc w liceum

Uczeń I klasy utworzył anonimowy profil w mediach społecznościowych, gdzie szydził z kolegów i nauczycieli.

• Reakcja nauczyciela przedmiotu: Po zauważeniu niestosownych wpisów, poinformował wychowawcę.
• Działanie rady pedagogicznej: Zwołano spotkanie, ustalono procedurę i poproszono szkolnego informatyka o sprawdzenie adresu IP.
• Decyzja dyrektora: Rozmowa wyjaśniająca z uczniem i rodzicami, zastosowanie kar regulaminowych (nagana dyrektora), a także skierowanie go na warsztaty z komunikacji w sieci. Uczeń zamknął profil, a w szkole wprowadzono dodatkowe zajęcia z zakresu bezpieczeństwa w internecie.

8. Podsumowanie i rekomendacje

Konflikty wśród uczniów są nieodłącznym elementem funkcjonowania szkoły jako mikrospołeczności. Mogą się rodzić z różnorodnych przyczyn – od banalnych rozbieżności interesów po głębokie starcia światopoglądowe. Kluczowe jest, by szkoła (poprzez nauczycieli, radę pedagogiczną i dyrektora) miała spójną wizję zapobiegania i rozwiązywania tych konfliktów oraz jasne procedury postępowania.

Najważniejsze wnioski

1. Nauczyciel pełni rolę pierwszej linii interwencji – obserwuje relacje, reaguje na sygnały konfliktu i prowadzi działania wychowawcze (lekcje, mediacje).
2. Rada pedagogiczna ustala politykę wychowawczą i wprowadza programy profilaktyczne, dbając o konsekwentne stosowanie spójnych zasad przez wszystkich nauczycieli.
3. Dyrektor czuwa nad bezpieczeństwem i wizerunkiem szkoły, aktywnie włącza się w rozwiązywanie trudnych sytuacji (groźby, przemoc), współpracuje z rodzicami i instytucjami zewnętrznymi.

Rozwiązywanie konfliktów w szkole to proces, który wymaga systematyczności, współpracy i wsparcia. Edukacja społeczno-emocjonalna, rozwijanie kultury dialogu i mediacji oraz efektywne zaangażowanie rodziców i instytucji zewnętrznych pozwalają zminimalizować szkody wywołane sporami, a co więcej – uczą uczniów cennych umiejętności społecznych. W perspektywie długoterminowej właściwe zarządzanie konfliktami przyczynia się do stworzenia bezpiecznego i przyjaznego środowiska szkolnego, które sprzyja zarówno rozwojowi indywidualnemu uczniów, jak i podnosi jakość kształcenia.

Bibliografia (wybrane źródła)

• Deutsch, M. (1973). The Resolution of Conflict: Constructive and Destructive Processes. New Haven: Yale University Press.
• Goleman, D. (1998). Working with Emotional Intelligence. London: Bloomsbury.
• Kożuch, B., & Kołodziejczak, M. (2015). Konflikt w organizacji – przyczyny, skutki, zarządzanie. Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, (12), 45–55.
• Lewicki, R. J., Saunders, D. M., & Barry, B. (2015). Negotiation: Readings, Exercises and Cases. New York: McGraw-Hill.
• Rahim, M. A. (2011). Managing Conflict in Organizations. London: Transaction Publishers.
• Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2014). Organizational Behavior. New York: Pearson.
• Thomas, K. W., & Kilmann, R. H. (1974). Thomas-Kilmann Conflict MODE Instrument. Tuxedo: Xicom.